معرفی دوره
غزنویان سلسله‌ای ترک‌تبار بودند که از غلامان سپاه سامانی برخاستند و با تصرف خراسان و شکست سامانیان، امپراتوری بزرگی تشکیل دادند. این سلسله که از شهر غزنه در افغانستان امروزی برخاست، قلمرو خود را تا هند گسترش داد و یکی از قدرتمندترین حکومت‌های عصر خود شد.
غزنویان با وجود منشأ ترکی خود، به فرهنگ و تمدن ایرانی علاقه نشان دادند و دربارشان محل تجمع شاعران و دانشمندان بزرگی چون فردوسی، بیرونی و عنصری بود.
سلاطین مهم غزنوی
سبکتگین (۳۶۶-۳۸۷ ه.ق)
بنیانگذار واقعی سلسله غزنوی که از غلامی به امارت رسید و پایه‌های قدرت غزنویان را محکم کرد.
محمود غزنوی (۳۸۸-۴۲۱ ه.ق)
مقتدرترین سلطان غزنوی که با فتوحات گسترده در هند و حمایت از علم و ادب شهرت یافت.
مسعود غزنوی (۴۲۱-۴۳۲ ه.ق)
جانشین محمود که با تهاجم سلجوقیان روبرو شد و سرانجام خراسان را از دست داد.
بهرامشاه (۵۱۱-۵۴۷ ه.ق)
آخرین سلطان مقتدر غزنوی که در دوره او هنر و ادب رونق داشت اما قلمرو حکومت محدود شده بود.
دستاوردهای مهم
عصر سلطان محمود
دوران سلطان محمود غزنوی را می‌توان اوج قدرت و شکوه این سلسله دانست. او با لشکرکشی‌های متعدد به هند، غنایم فراوانی به دست آورد و از این ثروت برای آبادانی غزنه و حمایت از دانشمندان و هنرمندان استفاده کرد.
دربار محمود محل تجمع شاعران و دانشمندان بزرگی چون فردوسی، عنصری، فرخی سیستانی و ابوریحان بیرونی بود. او با وجود تعصب مذهبی، به فرهنگ و ادب ایرانی توجه ویژه داشت.
علم و دانش
غزنویان به رغم شهرت به جنگاوری، حامیان جدی علم و دانش بودند. ابوریحان بیرونی، دانشمند بزرگ این عصر، با حمایت دربار غزنوی آثار مهمی در نجوم، ریاضیات و مردم‌شناسی هند پدید آورد.
همچنین، مراکز علمی متعددی در غزنه و دیگر شهرهای قلمرو غزنوی تأسیس شد و کتابخانه‌های بزرگی شکل گرفت.
میراث غزنویان
غزنویان با وجود آنکه حکومتی نظامی و مبتنی بر فتوحات بودند، در گسترش فرهنگ و تمدن ایرانی-اسلامی نقش مهمی ایفا کردند. آنها زبان و ادب فارسی را به شبه قاره هند بردند و زمینه‌ساز شکل‌گیری فرهنگ غنی هندو-ایرانی شدند.
معماری و هنر دوره غزنوی نیز تأثیر ماندگاری بر هنر اسلامی گذاشت و الگویی برای دوره‌های بعدی شد. اگرچه بسیاری از آثار هنری غزنه در حمله غوریان از بین رفت، اما تأثیر هنر غزنوی در آثار باقی‌مانده و توصیفات تاریخی مشهود است.