پادشاهی که امپراتوری ایران را به اوج رساند
داریوش یکم در حدود سال ۵۵۰ پیش از میلاد به دنیا آمد. پدرش ویشتاسپ، ساتراپ (والی) پارت و از خاندان‌های اشرافی هخامنشی بود. مادرش رزگونه یا ایرداباما نام داشت. داریوش از نوادگان هخامنش، بنیان‌گذار سلسله هخامنشی، بود و از طریق ازدواج با آتوسا، دختر کوروش بزرگ، به خاندان سلطنتی پیوست.
پس از مرگ کمبوجیه دوم، پسر کوروش بزرگ، فردی به نام گئومات مغ با ادعای دروغین پادشاهی، تاج و تخت را تصاحب کرد. داریوش با حمایت هفت خاندان اشرافی پارسی، گئومات را سرنگون کرد و در سال ۵۲۲ پیش از میلاد به پادشاهی رسید.
در آغاز سلطنت، داریوش با شورش‌های متعددی در سراسر امپراتوری مواجه شد. او با قاطعیت این شورش‌ها را سرکوب کرد و نظم را برقرار ساخت. کتیبه بیستون، یکی از مهم‌ترین اسناد تاریخی، شرح این وقایع را به تفصیل بیان می‌کند.
در زمان داریوش، امپراتوری هخامنشی به بزرگ‌ترین وسعت خود رسید. قلمرو او از رود سند در شرق تا دریای اژه در غرب، و از قفقاز در شمال تا مصر و لیبی در جنوب گسترش یافت. این امپراتوری بزرگ‌ترین امپراتوری جهان تا آن زمان بود.
داریوش ساختار اداری امپراتوری را بهبود بخشید. او امپراتوری را به ۲۰ ساتراپی (استان) تقسیم کرد و برای هر کدام ساتراپی منصوب نمود. او همچنین سیستم مالیاتی منظم و استانداردی را معرفی کرد و سکه‌ای به نام "دریک" را رواج داد.
داریوش پروژه‌های عمرانی عظیمی را آغاز کرد. او ساخت تخت جمشید را آغاز نمود، کانالی بین رود نیل و دریای سرخ حفر کرد و جاده شاهی را برای ارتباط بهتر بین مناطق مختلف امپراتوری ایجاد کرد. این اقدامات به توسعه اقتصادی و فرهنگی امپراتوری کمک شایانی کرد.
داریوش تلاش کرد تا یونان را به امپراتوری خود ملحق کند. در سال ۴۹۰ پیش از میلاد، در نبرد ماراتون، ارتش ایران شکست خورد. این شکست آغازگر جنگ‌های طولانی بین ایران و یونان شد.
داریوش پیرو دین زرتشتی بود، اما سیاست تساهل مذهبی را در پیش گرفت. او به مردم سرزمین‌های مختلف اجازه می‌داد تا دین و آداب و رسوم خود را حفظ کنند. این سیاست به ثبات و انسجام امپراتوری کمک کرد.
داریوش با آتوسا، دختر کوروش بزرگ، ازدواج کرد و از او صاحب فرزندانی شد. مشهورترین فرزند او خشایارشا بود که پس از او به پادشاهی رسید. داریوش همچنین همسران دیگری داشت و فرزندان متعددی از آن‌ها داشت.
داریوش در سال ۴۸۶ پیش از میلاد درگذشت و در آرامگاه نقش رستم، در نزدیکی تخت جمشید، به خاک سپرده شد. آرامگاه او با نقوش برجسته و کتیبه‌هایی مزین شده است که دستاوردهای او را به تصویر می‌کشند.
داریوش بزرگ با اصلاحات گسترده، گسترش امپراتوری و سیاست‌های مدبرانه‌اش، یکی از بزرگ‌ترین پادشاهان تاریخ ایران و جهان باستان به شمار می‌رود. میراث او تا امروز در تاریخ و فرهنگ ایران باقی مانده است.