شاه ساسانی عدالت‌گستر، سیاستمدار برجسته و پایه‌گذار دوران طلایی ایران
خسرو انوشیروان، که به نام خسرو یکم نیز شناخته می‌شود، از سال ۵۳۱ تا ۵۷۹ میلادی بر ایران فرمان راند. او را به عنوان یکی از بزرگ‌ترین پادشاهان ساسانی می‌شناسند که با عدالت و اصلاحات گسترده‌اش، دوران طلایی فرهنگ، علوم، هنر و حکومتداری را در ایران رقم زد.
خسرو انوشیروان پس از روی کار آمدن در سال ۵۳۱ میلادی، با هدف تثبیت قدرت و اصلاحات ساختاری، اقدام به بازسازی ساختارهای اداری، قضایی و نظامی کرد. او قوانین را اصلاح نمود و سیستم قضایی منصفانه‌ای برقرار کرد که به عدالت‌گستری‌اش معروف شد. این شاه بزرگ، که به «انوشیروان دادگر» شهرت یافت، به بهبود زندگی مردم، رفع فساد و ایجاد نظام مالیاتی عادلانه توجه ویژه داشت. ضمن اینکه او با ایجاد دستگاهی منظم برای اداره امور، پایه‌های حکومتی منسجم و قدرتمندی را بنا نهاد که سال‌ها دوام داشت.
در زمینه نظامی، خسرو ارتش ایران را سازمان‌دهی و تقویت کرد تا در برابر تهدیدات خارجی، به ویژه امپراتوری بیزانس و قبایل ترک، آماده باشد. این اصلاحات گسترده زمینه‌ساز ثبات و توسعه بیشتر در ایران شد.
دوران حکومت خسرو انوشیروان به عنوان «عصر طلایی» ساسانی شناخته می‌شود؛ زمانی که هنر، فلسفه، طب، و دانش‌های گوناگون شکوفا شد. او حمایت ویژه‌ای از دانشمندان و فیلسوفان داشت و زمینه را برای ترجمه کتب یونانی و هندی به زبان پارسی فراهم کرد. دانشمندانی چون بختیشوع که دانش پزشکی را توسعه دادند، و همچنین فیلسوفانی که در دربار او حضور داشتند، باعث پیشرفت‌های علمی چشمگیری شدند.
در حوزه هنر و معماری، خسرو انوشیروان ساخت بناهای باشکوهی را در شهرهای مهم ایران از جمله تیسفون آغاز کرد که ترکیبی از هنر ایرانی و عناصر رومی را به نمایش می‌گذاشت. این دوران با ساخت کتابخانه‌ها و مراکز علمی، مرکز تجمع دانشمندان و هنرمندان شد که موجب ارتقای سطح فرهنگ ایران و تأثیرگذاری بر تمدن‌های همسایه گردید.
خسرو انوشیروان در عرصه روابط خارجی یکی از سیاستمداران باهوش و زیرک تاریخ ایران بود. او توانست با امپراتوری بیزانس که رقیب دیرینه ایران بود، صلحی طولانی برقرار کند که باعث کاهش تنش‌ها و تقویت هر دو امپراتوری شد. این صلح به نام صلح «۵۶۰ میلادی» معروف است و فرصتی طلایی برای توسعه اقتصادی و فرهنگی فراهم کرد.
همچنین خسرو انوشیروان روابطی دوستانه با قبایل ترک و هند برقرار کرد و از طریق دیپلماسی، تجارت را گسترش داد. او مسیر جاده ابریشم را که از ایران می‌گذشت تقویت کرد و نقش ایران را به عنوان مرکز اصلی مبادلات تجاری و فرهنگی در آسیا تثبیت نمود.
خسرو انوشیروان به خاطر اصلاحات گسترده‌اش، عدالت‌گستری و حمایت از علوم و هنر، به عنوان یکی از بزرگ‌ترین و محبوب‌ترین شاهان ایران باستان شناخته می‌شود. دوران حکومت او باعث شد که فرهنگ ایرانی، علمی و فلسفی بار دیگر درخششی بی‌سابقه پیدا کند و آثار آن تا قرون بعد نیز تاثیرگذار باشد.
او در ادبیات و افسانه‌ها به عنوان نماد حکمرانی عادل و خردمند باقی مانده است و نام او در کتاب‌ها و داستان‌های تاریخی، افسانه‌ای و فلسفی ماندگار شده است. میراث او الگویی برای عدالت و حکمرانی خوب در تاریخ ایران و جهان به شمار می‌رود.