معرفی دوره
سلجوقیان سلسله‌ای ترک‌تبار بودند که از صحراهای آسیای میانه برخاستند و با فتح ایران و شکست غزنویان، بزرگ‌ترین امپراتوری آن زمان را تشکیل دادند. این سلسله که از نام جد بزرگشان سلجوق گرفته شده، از آناتولی تا ماوراءالنهر را زیر فرمان خود داشت.
دوره سلجوقی را می‌توان عصر طلایی معماری و هنر ایرانی-اسلامی دانست. در این دوره، مدارس نظامیه تأسیس شد و علوم و فنون مختلف رشد چشمگیری یافت.
سلاطین مهم سلجوقی
طغرل بیگ (۴۲۹-۴۵۵ ه.ق)
بنیانگذار سلسله سلجوقی که با فتح نیشابور و شکست غزنویان، حکومت سلجوقی را تأسیس کرد.
آلپ ارسلان (۴۵۵-۴۶۵ ه.ق)
فاتح نبرد ملازگرد که با پیروزی بر امپراتوری روم شرقی، راه را برای ورود ترکان به آناتولی گشود.
ملکشاه (۴۶۵-۴۸۵ ه.ق)
دوران اوج قدرت سلجوقیان که با وزارت خواجه نظام‌الملک همراه بود و علم و فرهنگ شکوفا شد.
سنجر (۵۱۱-۵۵۲ ه.ق)
آخرین سلطان بزرگ سلجوقی که با حمله غزها روبرو شد و پس از او امپراتوری تجزیه شد.
دستاوردهای مهم
عصر نظام‌الملک
خواجه نظام‌الملک طوسی، وزیر مقتدر ملکشاه، نقش مهمی در شکل‌گیری نظام اداری و آموزشی سلجوقیان داشت. او با تأسیس مدارس نظامیه در شهرهای مختلف، نظام آموزشی منسجمی ایجاد کرد که تا قرن‌ها الگوی مدارس اسلامی بود.
کتاب «سیاست‌نامه» او که در اندرز به پادشاهان نوشته شده، یکی از مهم‌ترین آثار سیاسی در تاریخ ایران است.
معماری و هنر
دوره سلجوقی را می‌توان اوج شکوفایی معماری ایرانی-اسلامی دانست. در این دوره، سبک رازی در معماری شکل گرفت که با ایوان‌های بلند، گنبدهای دوپوسته و تزئینات آجری شناخته می‌شود.
مسجد جامع اصفهان، مسجد جمعه اردستان و برج طغرل از نمونه‌های شاخص معماری این دوره هستند. همچنین، هنرهای تزئینی مانند کاشی‌کاری، گچ‌بری و خوشنویسی به اوج شکوفایی رسید.
میراث سلجوقیان
سلجوقیان با وجود منشأ ترکی خود، نقش مهمی در توسعه فرهنگ و تمدن ایرانی-اسلامی داشتند. نظام اداری و آموزشی که آنها پایه‌گذاری کردند، تا قرن‌ها در ایران و دیگر سرزمین‌های اسلامی ادامه یافت.
معماری و هنر دوره سلجوقی نیز تأثیر ماندگاری بر هنر اسلامی گذاشت و بسیاری از عناصر آن در دوره‌های بعدی تداوم یافت. همچنین، گسترش اسلام در آناتولی و شکل‌گیری سلجوقیان روم از دیگر پیامدهای مهم این دوره است.