معرفی دوره
خلافت اموی نخستین سلسله موروثی در تاریخ اسلام بود که با به قدرت رسیدن معاویه بن ابی سفیان آغاز شد. این دوره با تغییر نظام خلافت از انتخابی به موروثی، گسترش قلمرو اسلامی تا اسپانیا و هند، و تحولات عمیق فرهنگی و اجتماعی همراه بود.
امویان با مرکزیت دمشق، امپراتوری گسترده‌ای را اداره می‌کردند و سیاست عربی‌سازی (تعریب) را در پیش گرفتند که منجر به نارضایتی موالی (مسلمانان غیرعرب) شد.
خلفای مهم اموی
معاویه بن ابی سفیان (۴۱-۶۰ ه.ق)
بنیانگذار سلسله اموی که با انتقال مرکز خلافت به دمشق و تثبیت حکومت موروثی، تغییرات بنیادینی در نظام خلافت ایجاد کرد.
عبدالملک بن مروان (۶۵-۸۶ ه.ق)
دوران اوج قدرت امویان که با اصلاحات اداری، ضرب سکه اسلامی و عربی‌سازی دیوان‌ها همراه بود.
ولید بن عبدالملک (۸۶-۹۶ ه.ق)
عصر شکوفایی معماری اسلامی و گسترش فتوحات به اندلس و هند. ساخت مسجد اموی دمشق از آثار مهم این دوره است.
عمر بن عبدالعزیز (۹۹-۱۰۱ ه.ق)
خلیفه عدالت‌گستر اموی که با اصلاحات اجتماعی و رفع تبعیض از موالی شناخته می‌شود.
دستاوردهای مهم
قیام‌ها و چالش‌ها
دوره امویان با قیام‌های متعددی همراه بود که مهم‌ترین آنها عبارتند از:
- قیام امام حسین (ع) و واقعه کربلا در سال ۶۱ هجری
- قیام مختار ثقفی برای خونخواهی امام حسین (ع)
- قیام عبدالله بن زبیر در مکه
- قیام‌های متعدد علویان و خوارج
- نارضایتی موالی از تبعیض‌های نژادی و قومی
میراث و پایان
امویان با وجود موفقیت در گسترش قلمرو اسلامی و ایجاد نظام اداری منسجم، به دلیل سیاست‌های تبعیض‌آمیز و فاصله گرفتن از اصول اولیه اسلامی، با مخالفت‌های گسترده‌ای روبرو شدند. سرانجام با قیام ابومسلم خراسانی و حمایت ایرانیان و موالی از عباسیان، این سلسله در سال ۱۳۲ هجری سقوط کرد.
با این حال، شاخه‌ای از امویان به رهبری عبدالرحمن اول به اندلس گریخت و حکومت امویان اندلس را پایه‌گذاری کرد که تا قرن پنجم هجری دوام آورد و در شکل‌گیری تمدن درخشان اسلامی در اروپا نقش مهمی ایفا کرد.